Er waart een ongemakkelijke vraag door Europa. In een wereld van geopolitieke reuzen en onvoorspelbare bondgenoten, klinkt de roep om een sterker, verenigd Europa luider dan ooit. De diagnose lijkt duidelijk: om te overleven moet de EU een machtsblok worden, met een geïntegreerd leger en een slagvaardig buitenlandbeleid. Maar wat als de remedie gevaarlijker is dan de kwaal? Wat als de prijs voor deze macht het opgeven is van de kern van onze democratie: het vertrouwen in de burger?

Het Schild van de Soevereiniteit

De weg naar een machtig Europa is geplaveid met obstakels, en het grootste daarvan is het vetorecht. Voor de architecten van een federaal Europa is het een "verlammende vetocratie" die de EU machteloos maakt. Maar voor velen is het veto juist het laatste schild van de soevereiniteit. Het is de garantie dat een land nooit kan worden meegesleurd in beslissingen die lijnrecht tegen de eigen nationale belangen ingaan.

De angst is niet abstract. Het is de diepgewortelde vrees voor een continent dat wordt bestuurd door een Franco-Duitse as, een moderne echo van de historische dominantie die het Europese project juist moest voorkomen. Zonder veto, zo luidt de kritiek, verandert een samenwerking van gelijken in een unie waarin de grote landen het voor het zeggen krijgen.

De Waarheid Klopt aan de Deur

Toch is de roep om verandering niet uit de lucht gegrepen. Decennialang was Europa "traag van begrip". Terwijl de wereld veranderde en de waarschuwingen, onder andere vanuit de NAVO, steeds luider klonken, genoten de lidstaten van het "vredesdividend". Defensie werd een sluitpost, een taak die we comfortabel konden uitbesteden aan de Amerikanen.

De oorlog in Oekraïne maakte een abrupt einde aan deze droom. Het was geen ver conflict waar de EU zich vrijwillig mee "bemoeide"; het was een crisis die met de kracht van een vloedgolf over de Europese grenzen sloeg. Miljoenen vluchtelingen, een energiecrisis die de economie in een wurggreep hield en de directe dreiging van een agressor aan de poort: wegkijken was geen optie.

Europa werd gedwongen om de sprong te maken van het tijdperk van de "kruisboog naar dat van het machinegeweer", maar ontdekte tot zijn schrik dat het zijn wapens jarenlang had laten verroesten.

De Oorlog om de Waarheid

De meest controversiële reactie van de EU kwam echter niet op het militaire, maar op het informationele slagveld. Om de "oorlogspropaganda" van het Kremlin tegen te gaan, werden Russische staatsmedia verboden. Een noodzakelijke maatregel om de democratie te beschermen, aldus Brussel. Maar de vraag die onmiddellijk opkwam, was even simpel als fundamenteel:

wie bepaalt wat desinformatie is?

Al snel bekroop velen het gevoel van de klassieke reclameslogan: "Wij van WC-eend adviseren WC-eend."

De EU, die een probleem van desinformatie identificeert, presenteert vervolgens zichzelf en haar eigen narratief als de enige oplossing. De angst is niet zozeer dat er leugens worden verteld aan Russische zijde, maar dat er waarheden boven tafel komen die de Europese eenheid of het eigen beleid zouden kunnen schaden. Het gevolg is een groeiend wantrouwen en het knagende gevoel dat censuur, hoe goed bedoeld ook, de burger het recht ontneemt om zelf op zoek te gaan naar de waarheid.

De Belangrijkste Zin

En dat brengt ons bij de kern van de zaak, gevangen in één enkele, cruciale zin die de basis vormt van elke vrije samenleving:

"De kern van de democratie is dat de burger wordt vertrouwd."

Vertrouwd om, met toegang tot alle informatie, zelf een oordeel te vellen, een mening te vormen en op basis daarvan te stemmen. Zodra een overheid besluit dat zij haar burgers moet beschermen tegen "gevaarlijke" informatie, schendt zij dit fundamentele vertrouwen. Ze degradeert de burger tot een kind dat niet in staat is om zelfstandig te denken.

De uitdagingen waar Europa voor staat zijn reëel en complex. Maar de oplossing kan nooit liggen in het opgeven van de principes die ons definiëren. De uiteindelijke verantwoordelijkheid ligt niet in Brussel, maar bij onszelf. De plicht om kritisch te blijven, om voorbij de voorgeschotelde verhalen te kijken en om de moed te hebben om onze eigen waarheid te zoeken. Dat is de enige weg vooruit.